ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ

     Ο κινηματογράφος λατρεύει τον πόλεμο. Κάθε χρόνο, οι κινηματογραφικές αίθουσες προβάλλουν πληθώρα ταινιών βασισμένων σε κάποια μάχη ή σύρραξη. Την τιμητική του έχει συνήθως ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά η βιομηχανία του θεάματος δεν περιορίζεται σε αυτόν. Κάθε περίοδος της καταγεγραμμένης (και μη) ιστορίας έχει τραβήξει την προσοχή του Hollywood και ως θεατές είχαμε την τύχη (και συχνά την ατυχία) να δούμε την προσέγγιση του εκάστοτε σκηνοθέτη για κάποια σύγκρουση που άλλαξε τη ροή της ιστορίας. Συνήθως ο τρόπος με τον οποίο ένας σκηνοθέτης ή σεναριογράφος αντιμετωπίζει ένα ιστορικό γεγονός περιστρέφεται γύρω από τους κανόνες του θεάματος. Τα γεγονότα διαστρεβλώνονται για μία (σύμφωνα με τον σεναριογράφο) πιο ψυχαγωγική ιστορία. Ιστορικά πρόσωπα παρουσιάζονται ανάλογα με τις ανάγκες του σεναρίου. Είτε ως αλάνθαστοι ήρωες, είτε ως στερεοτυπικοί κακοί από καρτούν. Γενικότερα είναι ευρέως αποδεκτό ότι μία χολιγουντιανή υπερπαραγωγή για την ζωή π.χ. του Ναπολέοντα Βοναπάρτη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως μία μυθοπλασία ελαφρώς βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα, παρά ως μία "ιστορική" ταινία. Καθώς όμως η αδιαφορία του κινηματογράφου για την ιστορική αλήθεια δεν αποτελεί ένα τόσο πρωτότυπο θέμα, θα την αποφύγουμε για να επικεντρωθούμε στα πιο πρακτικά στοιχεία που οι μεγάλες παραγωγές αγνοούν συστηματικά.

H Απόβαση στην παραλία "Ομάχα" από το "Saving Private Ryan". Κλασικό παράδειγμα της αντιμετώπισης του ΒΠΠ από την κινηματογραφική βιομηχανία. Η ωμή βία και η φρίκη που αντικρίζει ο θεατής χρωματίζουν μία αρκετά ρεαλιστική εικόνα των πεδίων μάχης του μεγαλύτερου πολέμου στην ιστορία. Σε πλήρη αντιδιαστολή έρχεται το "Robin Hood" που, το 2010, αντιγράφει την παραπάνω σκηνή για μία μάχη που υποτίθεται λαμβάνει χώρα στα τέλη του 12ου αιώνα. (κάτω εικόνα)

Τουλάχιστον δεν έχουν αποβατικά σκάφη, όπως στην Απόβαση της Νορμανδίας

Ωχ...

     Η ιστορική ανακρίβεια δεν περιορίζεται μόνο σε αλλαγμένες ημερομηνίες, λανθασμένο χαρακτηρισμό πραγματικών προσώπων και μία γενικότερη παραποίηση των γεγονότων. Η μεγαλύτερη απόκλιση από την πραγματικότητα βρίσκεται σε ό,τι τραβάει η κάμερα, στον ρουχισμό των χαρακτήρων, στις πολεμικές τακτικές και την γενικότερη έλλειψη ρεαλισμού που χαρακτηρίζει τον "ιστορικό" κινηματογράφο. Φυσικά, δεν είναι κάθε παραγωγή υπεύθυνη για τα παραπάνω "αμαρτήματα". Ταινίες που περιγράφουν κυρίως γεγονότα της νεότερης ιστορίας χαίρουν υψηλότερου βαθμού ακρίβειας από τις ταινίες που αναφέρονται για παράδειγμα στις Σταυροφορίες. Το παραπάνω είναι αναμενόμενο λόγω του μεγαλύτερου όγκου πληροφοριών που έχουμε για τη νεότερη ιστορία, καθώς και της συλλογικής μνήμης γύρω από τα πιο πρόσφατα γεγονότα. Βετεράνοι του ΒΠΠ είναι ζωντανοί ακόμα και σήμερα, ενώ ένας σεναριογράφος έχει στη διάθεσή του εκατοντάδες κι εκατοντάδες ώρες συνεντεύξεων από αυτόπτες μάρτυρες της Μάχης της Ίβο Τζίμα, του Στάλινγκραντ, του Ελ Αλαμέιν και πολλών άλλων.

O στρατός των Σταυροφορικών Κρατών από το "Kingdom of Heaven". Μία ταινία που μας ξεγέλασε τρεις φορές να περιμένουμε την επική μάχη και μας πέταξε τελικά μία πολιορκία με "super καταπέλτες".

     Επικεντρωμένοι λοιπόν στον ιστορικό πολεμικό κινηματογράφο και ήτοι στις σκηνές μάχης, παρατηρείται ότι όσο πιο μακριά στο παρελθόν λαμβάνει χώρα η ταινία, τόσο πιο τσακωμένοι με το ρεαλισμό είναι οι σκηνοθέτες. Όπως αναφέραμε παραπάνω, μία ταινία βασισμένη στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οδηγεί σε ένα πιο ρεαλιστικό αποτέλεσμα. Τα όπλα που χρησιμοποιούνταν αυτή την εποχή είναι παρόμοια με τα σημερινά και τα αποτελέσματα της χρήσης τους αρκετά κατανοητά. Επιπλέον, ταινίες βασισμένες στον ωμό ρεαλισμό, όπως η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν, έχουν διαμορφώσει τα πλαίσια και τις απαιτήσεις για τις ταινίες που λαμβάνουν χώρα σε αυτή την περίοδο. Για κάθε "Saving Private Ryan" όμως έχουμε και ένα "Braveheart" και για κάθε "Enemy at the Gates" έχουμε ένα "the Eagle". Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι ταινίες που αναφέρονται στην αρχαία Ρώμη ή Ελλάδα, στην μεσαιωνική Ευρώπη και την εποχή των επιδρομών των Βίκινγκς και γενικότερα σε κάθε δημοφιλή για το Χόλιγουντ ιστορική περίοδο, χαρακτηρίζονται από τις ίδιες ανακρίβειες. Παντελής έλλειψη ιστορικών τακτικών μάχης, κουστούμια που καμία σχέση δεν έχουν με ιστορικές πανοπλίες και εξοπλισμό, μηδενικός ρεαλισμός στην χρήση και την αποτελεσματικότητα των όπλων, καμία προσπάθεια αναπαράστασης ιστορικών πολεμικών τεχνών και πολεμικές μηχανές των οποίων η ισχύς πυρός συγκρίνεται με το σύγχρονο πυροβολικό.

Τελευταία σκηνή από τους 300: Οι Σπαρτιάτες στη μάχη των Πλαταιών εφορμούν εναντίον των Περσών. Τι να πρωτοπεί κανείς για αυτή τη σκηνή; Την πανοπλία "sixpack"; Την έλλειψη κάθε μορφής οργανωμένης φάλαγγας; Την τακτική "τρέχα προς τον εχθρό ουρλιάζοντας σαν μανιακός"; ΟΚ, το τελευταίο μπορεί και να δουλέψει κάποιες φορές.

     Ας ξεκινήσουμε με τον εξοπλισμό και τον ρουχισμό. Εδώ το "rule of cool" καθορίζει τι θα φορέσουν οι ηθοποιοί και οι κομπάρσοι μας. Μπορούμε να περιοριστούμε σε πιο τρανταχτά παραδείγματα, όπως στην περίπτωση των 300, όπου οι βαριά θωρακισμένοι Σπαρτιάτες οπλίτες παρουσιάζονται ημίγυμνοι, έχοντας ανταλλάξει τον θώρακα με κοιλιακούς. Ακόμα και οι παραγωγές που δεν στοχεύουν στο σουρεαλισμό των 300 όμως, ντύνουν τους ηθοποιούς με τόσο ανακριβείς πανοπλίες, που προτιμότερο είναι να είχαν ακολουθήσει το παράδειγμα των 300. Κλασικό παράδειγμα αποτελούν οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι. Επηρεασμένοι από τα έργα τέχνης του 19ου αιώνα και τις ταινίες του 60', θα φοράνε την στερεοτυπική ρωμαϊκή πανοπλία από οριζόντιες μεταλλικές λωρίδες (στην καλύτερη περίπτωση) ή ένα τερατούργημα από δερμάτινες λωρίδες στην χειρότερη.

Λεγεωνάριοι από το "Centurion". Αν και ο οπλισμός των λεγεωνάριων είναι αρκετά ακριβής για την εποχή (οι λεγεωνάριοι φορούν lorica segmentata και ο εκατόνταρχος στα αριστερά lorica hamata), αυτή η εμφάνιση χρησιμοποιείται σε ταινίες που αναφέρονται από την εποχή του Σπάρτακου (150 χρόνια πριν τη χρήση της παραπάνω πανοπλίας) μέχρι τις εισβολές του Αττίλα (200 χρόνια μετά το τέλος της ευρείας χρήσης της).

     Οι πραγματικοί λεγεωνάριοι χρησιμοποίησαν τρία είδη πανοπλίας. Το πιο διαδεδομένο ήταν η lorica hamata, η κλασική αλυσιδωτή πανοπλία, την οποία και χρησιμοποίησαν από τον 3ο αιώνα π.Χ. έως την πτώση της αυτοκρατορίας. Λιγότερο διαδεδομένη ήταν η lorica squamata, η φολιδωτή πανοπλία. Η κλασική ρωμαϊκή πανοπλία που τόσο λατρεύει ο κινηματογράφος είναι η lorica segmentata, η οποία χρησιμοποιήθηκε κατά την ακμή της αυτοκρατορίας, τον 2ο αιώνα μ.Χ.  Καθώς όμως η εικόνα των λεγεωνάριων απ'ότι φαίνεται βασίζεται στα κόμιξ του Αστερίξ, κάθε σχεδιαστής κουστουμιών πιθηκίζει τα ίδια σχέδια και η lorica segmentata εμφανίζεται σε κάθε εποχή της ρωμαϊκής ιστορίας. Έτσι, ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Κράσσος και ο Σκιπίωνας διοικούν στρατούς από ταξιδιώτες του χρόνου. Φυσικά, αν και χρησιμοποιήσαμε το παράδειγμα της Ρώμης, αυτό δε σημαίνει ότι οι στρατοί άλλων περιόδων έμοιαζαν όπως τους είδαμε στη μεγάλη οθόνη. Για να δώσουμε μερικά παραδείγματα: Οι πανοπλίες των Άγγλων και ο ρουχισμός των Σκωτσέζων στο "Braveheart" αποτελούν προϊόντα της φαντασίας των σχεδιαστών κουστουμιών. Οι πανοπλίες στην "Τροία" ελάχιστα βασίζονται σε ιστορικά κομμάτια. Καμία παραγωγή δεν έχει κάνει κάποια σοβαρή έρευνα για το πως έμοιαζε ο Αιγυπτιακός στρατός των Πτολεμαίων στην εποχή της Κλεοπάτρας, ενώ οι Βίκινγκς μοιάζουν περισσότερο με χαρακτήρες βιντεοπαιχνιδιού στις περισσότερες παραγωγές.

Λεγεωνάριοι του 1ου αιώνα π.Χ. από το "Rome". Αριστερά βλέπουμε μια αρκετά ακριβή ανακατασκευή του εξοπλισμού των Ρωμαίων στρατιωτών την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα. Δεξιά βλέπουμε αξιωματικούς να φοράνε μία μάλλον κινηματογραφικής έμπνευσης πανοπλία. Κλασικό παράδειγμα του πως ιστορική ακρίβεια και ανακρίβεια μπορούν να συμβιώνουν με μία παραγωγή.

     Ας προχωρήσουμε με μία σύντομη αναφορά στις τακτικές μάχης ή μάλλον στην έλλειψή τους. Αν εξαιρέσουμε τους Ρωμαίους, οι οποίοι πρέπει υποχρεωτικά να βαδίζουν σε τέλεια ορθογώνια, οι αρχαίοι και μεσαιωνικοί στρατοί της μεγάλης οθόνης εφαρμόζουν την φανταστική τακτική του "γιούργια" και "φάτε τους". Σε μία προσπάθεια να χωρέσουν όσο περισσότερη δράση μπορούν σε ένα πλάνο, οι σκηνοθέτες ανακατεύουν τους κομπάρσους, που παίζουν τους στρατιώτες των αντίπαλων παρατάξεων, σε ένα χαοτικό συνονθύλευμα θανάτου και καταστροφής που επιτρέπει στον πρωταγωνιστή να σκοτώσει το μέγιστο δυνατό αριθμό ανώνυμων αντίπαλων πολεμιστών σε ένα περιορισμένο εύρος χρόνου. Η μόνη οπλιτική φάλαγγα που πλησιάζει στον ρεαλισμό εμφανίζεται στο "Alexander", με τη μορφή της Μακεδονικής Φάλαγγας, αλλά ακόμα κι εκεί η προσπάθεια του Oliver Stone να δώσει στο κοινό βία και αίμα υπερισχύει της ιστορικής ακρίβειας. Μόνο το "Rome" προσπάθησε να δείξει τις τακτικές των Λεγεώνων στην πρώτη σκηνή της σειράς, αλλά εγκατέλειψε κάθε προσπάθεια στα επόμενα επεισόδια. Στα μεσαιωνικά πεδία μαχών, το χάος και η έλλειψη κοινής λογικής, τακτικής και στρατηγικής είναι απαραίτητη για να μοιάζει η ταινία "αρκετά μεσαιωνική". Γενικά, τα κινηματογραφικά πεδία μαχών μπορούν να χαρακτηριστούν ως αθέμιτες παρωδίες της πραγματικότητας.  Ένας λεγεωνάριος, ένας οπλίτης, ένας μεσαιωνικός ιππότης θα έβρισκαν το "Centurion", το "Alexander" και το "Kingdom of Heaven" άκρως διασκεδαστικά ή άκρως προσβλητικά.

Σκηνή μάχης από το "Vikings". Μην προσπαθείτε να καταλάβετε καν τι συμβαίνει εδώ. Απλά χάος, για να μπορέσουν οι σημαντικοί χαρακτήρες να σκοτώσουν όσο περισσότερους ανώνυμους γιοτάδες μπορούν. Η παραπάνω σκηνή γίνεται ακόμα χειρότερη αν αναλογιστούμε ότι το Vikings ξεκίνησε με πιο ρεαλιστικές σκηνές μάχης, όπου όλο το θέαμα βρισκόταν στις τακτικές, την εκπαίδευση και την πειθαρχία των πολεμιστών. Μπορείτε να δείτε την την πρώτη σκηνή μάχης της σειράς εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=TTYz439cA5w και την σκηνή που περιλαμβάνει την παραπάνω εικόνα εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=COIeuyT2D78 για σύγκριση.

     Φυσικά το παραπάνω είναι άμεση απόρροια του πόσο αγνοούν οι σκηνοθέτες την ψυχολογία ενός ανθρώπου σε μία μάχη. Γενικά οι άνθρωποι δεν θέλουν μία λόγχη να εξέχει από το στέρνο τους και για αυτόν το λόγο οι πραγματικοί στρατιώτες μάχονταν πολύ πιο συντηρητικά και προσεκτικά από τους "berserkers" του Χόλιγουντ. Για τον παραπάνω λόγο κατασκευάστηκαν οι πανοπλίες. Κάτι που η βιομηχανία θεάματος ξεχνάει, είναι ότι οι πανοπλίες φοριούνταν γιατί δούλευαν. Μπορεί τα πυροβόλα όπλα να τις κατέστησαν ανεπαρκείς και να οδήγησαν στην απόσυρσή τους, αλλά μέχρι την εμφάνιση τους οι πανοπλίες πρόσφεραν την καλύτερη δυνατή προστασία από την συντριπτική πλειοψηφία των όπλων. Ένας ιππότης του 1400 ήταν αλώβητος από βέλη, σπαθιά και λόγχες. Στην περιβόητη μάχη του Πουατιέ, που θεωρείται το τέλος του ιπποτισμού, οι Γάλλοι ιππότες που εφόρμησαν τις αγγλικές γραμμές ενώ δέχονταν βροχή από βέλη κατέληξαν αιχμάλωτοι. Τα άλογά τους σκοτώθηκαν και οι ίδιοι αιχμαλωτίστηκαν κατά εκατοντάδες από τους Άγγλους στρατιώτες, αλλά οι ίδιοι προστατεύτηκαν από τις πανοπλίες τους σε βαθμό που ο Άγγλος πρίγκιπας Εδουάρδος αναγκάστηκε να εκτελεί αιχμαλώτους γιατί φοβήθηκε ότι ο μεγάλος αριθμός τους θα καθιστούσε μία εξέγερση αιχμαλώτων πολύ επικίνδυνη. Τα μόνα όπλα που αποτελούσαν απειλή για ένα κατάφρακτο ιππότη, ήταν οι πολεμικές σφύρες και άλλα παρόμοια όπλα που βασίζονταν στο βάρος για να διατρήσουν τις πλάκες της πανοπλίας του. Τα σπαθιά και τα βέλη είναι τα πλέον κλασικά όπλα που θα δούμε να χρησιμοποιούνται εναντίον θωρακισμένων στρατιωτών στον κινηματογράφο. Με λίγα λόγια, βλέπουμε να χρησιμοποιούνται τα λιγότερο αποτελεσματικά όπλα για την περίπτωση. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, το να προσπαθήσει κάποιος να τρυπήσει έναν μεταλλικό θώρακα με ένα πολεμικό τόξο είναι σαν να προσπαθεί να διαπεράσει ανθρώπινο δέρμα με ένα nerf gun. Για όσους θέλουν να δουν τι συμβαίνει όταν ένα πολεμικό τόξο βάλλει εναντίον μεταλλικού θώρακα, μπορείτε να δείτε αυτό το βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=Ej3qjUzUzQg Και όσοι πιστεύουν ότι ένα σπαθί μπορεί να απειλήσει ένα θωρακισμένο ιππότη, μπορούν να βάλουν το παρακάτω βίντεο στο 00:35: https://www.youtube.com/watch?v=5hlIUrd7d1Q&t=35

Ένα βέλος εξοστρακίζεται από τον θωρακισμένο ώμο ενός ιππότη, όπως θα συνέβαινε στην πραγματικότητα. Περιέργως, αυτή η σκηνή ανήκει σε ένα anime για μία έφηβη μάγισσα. 

     Ας συνεχίσουμε με τις πολεμικές μηχανές. Οι σκηνοθέτες έχουν την τάση να υπερτιμούν εντυπωσιακά τις δυνατότητες των μεσαιωνικών πολεμικών μηχανών, σε βαθμό που σε κάνει να αναρωτιέσαι γιατί μπήκαμε στον κόπο σαν ανθρωπότητα να κατασκευάσουμε κανόνια αν οι καταπέλτες ήταν τόσο καταστροφικοί. Η χρήση των πολεμικών μηχανών αγγίζει τα όρια του κωμικού. Βαριές, ξύλινες και ενισχυμένες με μεταλλικά διαζώματα πύλες σπάνε με λίγα χτυπήματα από πολιορκητικούς κριούς. Χοντρά πέτρινα τείχη καταρρέουν όταν καταπέλτες ρίχνουν μεγάλες πέτρες πάνω τους και γιγάντιες φλεγόμενες μπάλες εκτοξεύονται σε εκπληκτικές αποστάσεις και εκρήγνυνται μόλις έρθουν σε επαφή με το στόχο τους σαν εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ. Τα κινηματογραφικά κάστρα προσφέρουν από τους καταπέλτες την ίδια προστασία που οι κινηματογραφικές πανοπλίες προσφέρουν από τα βέλη. Το "rule of cool" σε όλο του το μεγαλείο. Κάποιος πρέπει να πει στους σκηνοθέτες ότι οι περισσότερες πολιορκίες κρατούσαν μήνες, με σκοπό να εξαντλήσουν και να λιμοκτονήσουν τους πολιορκημένους και όχι λίγες ώρες καταιγιστικού βομβαρδισμού από μεσαιωνικά υπερόπλα.

Οι πολεμικές μηχανές του Σαλαντίν εκτοξεύουν πύρινες μπάλες απροσδιόριστης σύστασης στα τείχη της Ιερουσαλήμ από απόσταση χιλιομέτρων κατά τη διάρκεια της νύχτας. Νομίζω  ότι άμα εξηγήσω γιατί το παραπάνω είναι απλά ηλίθιο, θα προσβάλω τη νοημοσύνη των αναγνωστών.

     Για να ολοκληρώσουμε, με τις πολεμικές τέχνες μπορούμε απλώς να περιοριστούμε στο ότι για τον κινηματογράφο ο όρος πολεμική τέχνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Άπω Ανατολή. Όσον αφορά την Ευρώπη, τα πράγματα, σύμφωνα με τους σκηνοθέτες, είναι αρκετά λιγότερο "εκλεπτυσμένα". Όσο πιο πρωτόγονα και πιο βάρβαρα μάχονται οι σιδερόφρακτοι ιππότες μας, τόσο πιο "μεσαιωνικό" χαρακτήρα έχει η ταινία μας. Τεχνικές όπως το "half swording" (https://www.youtube.com/watch?v=vwuQPfvSSlo) έχουν εμφανιστεί ελάχιστες φορές στις οθόνες και η μόνη τεχνική που εφαρμόζεται στις περισσότερες περιπτώσεις είναι, όπως είπε και ο Jon Snow: "Stab them with the pointy end".

     Εν κατακλείδι, αν υπάρχει κάτι που μπορεί να προσκομίσει κανείς από το παραπάνω κείμενο, είναι αυτό: Μην παίρνετε πολύ σοβαρά μία ιστορική ταινία, ακόμα κι αν φαινομενικά δείχνει να είναι ακριβής. Δυστυχώς, πολλές παραγωγές προσλαμβάνουν ιστορικούς συμβούλους μόνο για να φανεί ότι προσέλαβαν ιστορικούς συμβούλους, τους οποίους σε πολλές περιπτώσεις δεν συμβουλεύονται καν. Οπότε, κάθε φορά που πετυχαίνετε τον "Αττίλα τον Κατακτητή" ή το "Βασίλειο των Ουρανών" στην τηλεόρασή, γκουγκλάρετε τα ιστορικά πρόσωπα, ρίξτε μια ματιά στη σελίδα της wikipedia για την εντυπωσιακή μάχη στο κλίμαξ της ταινίας και γελάστε ελεύθερα με τις καρναβαλίστικες στολές που φοράνε οι ηθοποιοί.

Σκηνή από το "Ironclad". Μία πολύ κακή ταινία του 2011 (εκτός αν θέλετε να δείτε βία και gore. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι μια χαρά). Εδώ βλέπουμε τον πρωταγωνιστή μας να κόβει το αλυσιδωτό, την εσωτερική επένδυση, την κλείδα, την ωμοπλάτη και όλα τα πλευρά του άτυχου αντιπάλου του. Αν τα σπαθιά ήταν τόσο αποτελεσματικά, δεν θα είχαμε εφεύρει πυροβόλα όπλα.

Για όσους ενδιαφέρονται για επιπλέον πληροφορίες προτείνω να ρίξετε μια ματιά στα παρακάτω κανάλια στο YouTube:

Lyndibeige: Βρετανός ιστορικός που κατασκευάζει τη δικιά του πανοπλία (και σπαθί). Διασκεδαστικός και ψυχαγωγικός, μπορεί να σου δώσει πληροφορίες που δεν ήξερες ότι ήθελες να μάθεις. Μπορείτε να ξεκινήσετε με τα πιο κωμικά βίντεο του για το "Ironclad" ή το "Helen of Troy".

Metatron: Ιταλός καθηγητής ιστορίας που μιλάει και ιαπωνικά και ελληνικά. Ιδιόρρυθμος και εκκεντρικός, αλλά ψυχαγωγικός. Προτιμότερος για όσους ενδιαφέρονται για ρωμαϊκή ιστορία.

Skallagrim: Νορβηγός youtuber με πάθος για τα ιστορικά όπλα. Αν θέλετε να δείτε κάποιον να χτυπάει τεχνητά κεφάλια ζόμπι με σπαθιά, τσεκάρετε το κανάλι του.

Επιπλέον, μπορείτε να τσεκάρετε τους: Schola Gladiatoria και Shadiversity για πληροφορίες γύρω από τις ευρωπαϊκές πολεμικές τέχνες.