ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: 1984 ΤΟΥ GEORGE ORWELL

  Για αυτόν τον μήνα το βιβλίο που αποφάσισα να (ξανά)διαβάσω και να αναλύσω είναι το 1984 του George Orwell. Πρόκειται για ένα βιβλίο που, πριν το διαβάσω, το απέφευγα γιατί αποτελούσε mainstream ανάγνωσμα για την πλειοψηφία των γύρω μου. Διάβαζα άρθρα με τίτλους ''10 βιβλία που πρέπει -οπωσδήποτε- να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις'' και ένα από τα βιβλία ήταν το 1984, γεγονός που το καθιστούσε απαγορευτικό για μένα, με αποτέλεσμα να το αντιμετωπίζω για χρόνια αρνητικά.  Παρόλα αυτά, μόλις το πήρα απόφαση και το διάβασα, μπήκα στη διαδικασία να σκεφτώ πιο σφαιρικά και συγκριτικά, να παραλληλίσω μια ''φανταστική'' κοινωνία με την δική μου -καθώς δεν μπορούσα να παραβλέψω τις διάφορες ομοιότητες-  και στη συνέχεια να σκεφτώ πώς θα ήμουν εγώ σαν άτομο, σαν πολίτης σε μια τέτοια κοινωνία, το οποίο -δυστυχώς-  δεν ήταν πολύ δύσκολο να το κάνω εικόνα.

Ας πούμε όμως για αρχή κάποια πράγματα για τον συγγραφέα και την διαδικασία συγγραφής του 1984. Ο George Orwell ή (όπως ήταν το αληθινό όνομα του) Eric Arthur Blair ήταν Βρετανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίων. Γεννήθηκε το 1903 στο Μοτιάρι της βρετανοκρατούμενης Ινδίας και στη συνέχεια επέστρεψε με την οικογένεια του στην Βρετανία. Έφηβος πια, σπούδασε στο Ουέλινγκτον και το Ήτον, κορυφαία εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Βρετανία. Στη συνέχεια αποφάσισε να ενταχθεί στην Ινδική Αυτοκρατορική Αστυνομία, όπου και παρέμεινε για αρκετά χρόνια έχοντας κερδίσει τον τίτλο του αξιωματούχου. Παραιτήθηκε 6 χρόνια αργότερα, επειδή άρχισε να αμφισβητεί τον ρόλο των αποικιοκρατικών δυνάμεων στις περιοχές αυτές. Έχοντας βαρεθεί την ζωή του αστυνομικού και μετά από ένα ταξίδι με την οικογένεια του, επανεκτίμησε την ζωή του και αποφάσισε να γίνει συγγραφέας.

Κάτοικος πλέον του Λονδίνου, άρχισε να γράφει κριτικές βιβλίων για διάφορες εφημερίδες (Observer)  και παράλληλα να εργάζεται και πάνω στη δική του συγγραφή. Η ιδέα για το 1984 του ήρθε έχοντας πάρει μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο και παρακολουθώντας τα διάφορα πολιτικά δρώμενα της εποχής του, όπως η συνάντηση των συμμαχικών δυνάμεων στην Τεχεράνη το 1944, όπου τον έβαλε στη διαδικασία να σκεφτεί ότι οι παγκόσμιοι ηγέτες ίσως συζητούν για πράγματα που δεν συμπεριλαμβάνουν την ειρήνη. Το 1984 είναι αναριθμητισμός του 1948, του έτους όπου συνέβαιναν όλα τα κρίσιμα γεγονότα και εμφανίζονταν σταθερά οι συνέπειες του WWΙΙ. Το βιβλίο είχε και τον εναλλακτικό τίτλο The last man in Europe, εμφανώς επηρεασμένο από τον πόλεμο και το αίσθημα της μοναξιάς και της απώλειας. Χαρακτηρίζεται ως βιβλίο σταθμός του 20ου αιώνα και όχι αδίκως, καθώς έχει μεταφραστεί σε 65 γλώσσες, έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο και οι διάφορες εκφράσεις του Orwell έχουν ομογενοποιηθεί στον καθημερινό λόγο όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Όσο για την πλοκή του βιβλίου, διαδραματίζεται σε μια φαινομενικά δυστοπική χώρα, την Ωκεανία, η οποία αποτελεί μία από τις 3 Μεγάλες Δυνάμεις που έχουν απομείνει. Ο κύριος χαρακτήρας, ο Winston Smith  ανήκει στο εξωτερικό κόμμα και είναι υπάλληλος στο Υπουργείο της Αλήθειας, όπου κύρια δουλειά του είναι να παραφράζει και να αλλοιώνει ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος, έτσι ώστε να βολεύει τις ενέργειες του εσωτερικού κόμματος που αποτελείται από την άρχουσα τάξη και τον Μεγάλο Αδερφό, ο οποίος παρακολουθεί τα πάντα, συνέχεια, αδιάκοπα. Υπάρχει ακόμα μια τάξη, το προλεταριάτο, το οποίο ζει φαινομενικά μόνο, καθώς αντιμετωπίζει άθλιες συνθήκες διαβίωσης, εξαθλίωση και ανύπαρκτη πρόσβαση σε αγαθά.

Ο Winston Smith λοιπόν εργάζεται στο Υπουργείο και έχει μάθει να ζει όπως όλοι οι υπόλοιποι. Έχοντας μάθει να υπάρχει κάτω από το αεικίνητο βλέμμα του Μεγάλου Αδερφού -που κανείς δεν ξέρει με σιγουριά αν έχει φυσική παρουσία, αν είναι πραγματικός ηγέτης ή μια αόρατη δύναμη- που τα παρατηρεί όλα και μαθαίνει ακόμα περισσότερα. Παρόλα αυτά, ο Winston σιγά-σιγά αρχίζει και αμφισβητεί τα πάντα γύρω του, πράγμα άκρως επικίνδυνο. Κρατάει ημερολόγιο βάζοντας τις σκέψεις του σε λέξεις, γεγονός που είναι απαγορευτικό. Στη συνέχεια του βιβλίου, γνωρίζει την Julia, με την οποία χτίζει μια σχέση μέσα στην απόγνωση, τον φόβο του απαγορευμένου και ίσως την ανάγκη για οικειότητα και συναίσθημα. Ο Winston και η Julia μετά από πρόσκληση του O'brien, ο οποίος ανήκει στο εσωτερικό κόμμα και είναι μέρος της ελίτ, βρίσκονται στο σπίτι του, όπου τους αποκαλύπτει ότι ανήκει στην Αδελφότητα -την μυστική οργάνωση που εναντιώνεται στις βουλές του κόμματος- και θέλει να τους μυήσει σε αυτήν δίνοντας τους να διαβάσουν το μανιφέστο του Emmanuel Goldstein, του φερόμενου αρχηγού της Αδελφότητας. Ο Winston και η Julia διαβάζουν το βιβλίο σε ένα διαμέρισμα, πάνω από το κατάστημα ενός γνωστού του Winston, τον Charrington. Στη συνέχεια, αποδεικνύεται ότι εξ αρχής ο ιδιοκτήτης ήταν μέλος της αστυνομίας της αλήθειας και τους καταδίδει. Οι δυο τους συλλαμβάνονται και μεταφέρονται στο Υπουργείο της Αγάπης και στο δωμάτιο με το νούμερο 101 που κάνει πραγματικότητα τον προσωπικό εφιάλτη του καθενός. Ο O'brien, o οποίος δεν υπήρξε ποτέ μέλος της Αδελφότητας, χρησιμοποιεί τον μεγαλύτερο φόβο του Winston -τα ποντίκια-  για να τον κάνει να ομολογήσει και τελικά το καταφέρνει και ο Winston, ξέπνοος πλέον, φωνάζει να το κάνουν στην Julia και όχι στον ίδιο. Στο τέλος βλέπουμε τον Winston και την Julia να συναντιούνται, αλλά να έχουν ξεχάσει τα πάντα από αυτά που έζησαν μαζί -τον πόνο, την αγάπη, την συντροφικότητα. Ο Winston πλέον έχει πάρει και αύξηση και τον βλέπουμε, καθώς κάθεται μόνος του τώρα, να σχεδιάζει το 2+2=5, γεγονός που αποδεικνύει πόσο δεν τον νοιάζει καθόλου ποιά είναι η αλήθεια και πόσο πιστεύει στον Μεγάλο Αδερφό.

Μέσα από το 1984, ο Orwell κατάφερε να ενσωματώσει στον καθημερινό λόγο και στην παγκόσμια κουλτούρα λέξεις και φράσεις που προέρχονται μέσα από το βιβλίο και στην ουσία χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν ότι κάποιος βρίσκεται υπό καθεστώς παρακολούθησης, π.χ. The big brother is watching. Η  ''αστυνομία σκέψης'', το οποίο νοείται ως κατηγορία σε φαινομενικά δημοκρατικές κυβερνήσεις, που παρόλα αυτά εμποδίζουν την ελευθερία λόγου και σκέψης. Φυσικά, ο όρος Big Brother έχει χρησιμοποιηθεί και για τηλεοπτικά σόου όπου οι συμμετέχοντες  παρακολουθούνται διαρκώς από κάμερες και δέχονται η ζωή τους να είναι δημόσια, όπως ακριβώς και στο 1984. Τέλος, ο όρος ''Δωμάτιο 101'' έχει φτάσει να επηρεάσει μέχρι και τα ξενοδοχεία καθώς σπάνια ξενοδοχεία αριθμούν δωμάτιο 101, καθώς έχουν την προκατάληψη από το βιβλίο ότι θα εμπεριέχει όλους τους πιθανούς εφιάλτες του ατόμου που θα μείνει σε αυτό. Σύμφωνα με άπειρες θεωρίες συνωμοσίας, βίντεο και άρθρα, κανείς δεν είναι σίγουρος πώς ο Orwell ήταν τόσο προφητικός και τόσο ακριβής με τα γεγονότα που παρουσίασε. Για αυτό και λένε ότι το σπίτι του στο Λονδίνο παρακολουθείται ακόμα, χωρίς κανείς να ξέρει το γιατί.

Όπως και να έχει, θεωρίες συνωμοσίας και μη, ο Orwell υπήρξε όντως προφητικός σε ορισμένα από τα γεγονότα που περιέγραφε, όπως π.χ. η λογοκρισία στον έντυπο λόγο, ο έλεγχος των πολιτών μέσω συστημάτων παρακολούθησης, η προσωπική ζωή σε κοινή θέα (social media). Είμαι βέβαιη ότι όποιος αποφασίσει να διαβάσει το 1984, θα μπει στην διαδικασία να σκεφτεί, να αμφισβητήσει, να αναρωτηθεί, που  αν το σκεφτεί κανείς αυτές οι ενέργειες ανέκαθεν αποτελούσαν κινήσεις επαναστατικές.
 Τι λέτε?


Κλείνω με μια φράση από το βιβλίο που έχει μείνει και νομίζω αποτελεί τροφή για σκέψη.
''Ο πόλεμος είναι ειρήνη. Η ελευθερία είναι σκλαβιά. Η άγνοια είναι δύναμη.''

Think away.